موسیقی هنری ایران، نخستین وب سایت روزانه موسیقی ایران

چرا در رديف هاي موسيقي در بعضي دستگاه ها، گوشه هاي متفاوتي هست كه در ديگر رديف ها ذكر نشده؟مثل مثنوي دشتي در رديف كريمي كه در ميرزا عبدالله نيست؟

همانطوری که می دانیم، ردیف موسیقی ایران مجموعه ای از آوازها و دستگاه های موسیقی ایران است که ریشه در موسیقی آوازی دارد. ردیف های موجود که بیشتر ردیف های سازی هستند، نیز با توجه به برداشت روایت کننده از ردیف های سازی و آوازی وقت تنظیم شده اند. یعنی راوی با توجه به شناختی که از موسیقی سازی و آوازی زمان خود داشت، گوشه های مختلف را تنظیم و ردیف می کرد. در این بین ممکن بود تعدادی از گوشه های مربوط به ردیف آوازی و یا سازی را در ردیف خود بگنجاند و تعدادی را حذف کند.

حتی ما گوشه هایی را داریم که با ملودی های مشابه، نام های مختلفی در ردیف ها دارند و یا گوشه های با نام مشابه و ملودی مختلف. نکته قابل توجه این است که این ناهماهنگی به هیچ عنوان ضعف نیست بلکه نشان از آزادی عمل، قدرت تشخیص و تحلیل راوی و سطح دانش موسیقی و سطح نوازندگی (ردیف سازی) دارد.

اگر شما هم بخواهید ردیفی را با توجه به ردیف های موجود بنویسید، با توجه به سطح دانش موسیقی، سطح نوازندگی، تحلیل و تشخیص و... خود، ممکن است با مقایسه و تجزیه و تحلیل ردیف ها به نتایجی برسید که همین تفاوت ها و مشابهات را در ردیفتان ثبت کنید.

عامل دیگر خصوصیتی است که در دو وسیله اجرا وجود دارد. صدای انسان و ساز از نظر تکنیکی و نوع منبع صوتی تفاوت هایی دارند.

ما با ساز نمی توانیم کلام و یا شعر اجرا کنیم. پس نمی توانیم بسیاری از جملات آوازی را همچون صدای انسان و به زیبایی آن اجرا کنیم. به همین خاطر تعدادی از گوشه ها را فقط در ردیف آوازی می گنجانیم.

همینطور تعداد زیادی از گوشه ها را با ساز می توان اجرا کرد که با آواز نمی شود. هم از نظر تکنیکی و هم از نظر زیبایی اجرا.

پس تعدادی از گوشه ها مختص ساز می شوند.

در این بین تعدادی از ردیف ها بینابین هستند، یعنی تعدادی از گوشه های آوازی را نیز در ردیف سازی آورده اند که این به راوی آن ردیف بر می گردد. و همانطوری که گفته شد، ملاک برتری یا ضعف ردیف نمی تواند باشد و فقط به تشخیص، زیبایی شناسی و... و همینطور به سطح نوازندگی راوی بر میگردد. زیرا ممکن است بنا به تشخیص راوی، بشود یک گوشه آوازی را با کمی تغییر با ساز نیز به زیبایی اجرا کرد.

در این بین لازم است نکته اصلی را بدانیم که تمامی ردیف های موجود، به عنوان میراثی از موسیقی گذشته نه چندان دور ما هستند، ولی نگرشی که ما باید به آن ها داشته باشیم، این باشد که از آن ها در جهت شناخت موسیقی و گسترش موسیقی استفاده کنیم. حال می بینیم که اگر هدف این باشد، می توانیم از تمامی ردیف ها استفاده کنیم.

شما می توانید یک ردیف را به عنوان الگو داشته باشید، و دیگر ردیف ها را نیز مرور کنید، خصوصا ردیف های آوازی که تعدادی از گوشه های موجود در آن ها مختص آواز هستند و برای اجرا با ساز زیبایی چندانی ندارند ولی می شود با کمی تغییر و ویرایش آن ها را با ساز نیز اجرا کرد.

بیست و پنجم بهمن هشتاد و هشت