موسیقی ؛ زن ؛ اسلام
قسمت اول
هنری جرج فارمر در کتاب تاریخ موسیقی خاورزمین به زنان شاعر و نوازنده ی دوران جاهلیت و مقام والای آنها اشاره میکند. از آن جمله مادر حاتم طائی شاعر نام آور عرب که احتمالا نوازنده هم بوده است. خَنساء ، مرثیه سرای عرب و یا هِند بنت عُتبَه که هم شاعر و هم نوازنده بوده است.
با ظهور اسلام ، موسیقی سمت و سوی تازه ای گرفت. موافقان و مخالفان هر یک احادیثی از پیامبر و بعدها ائمه در اثبات نظر خود بیان می کردند. چون در قرآن که نخستین منبع و مرجع آنها بود ، به وضوح در مورد موسیقی چیزی بیان نشده است. گرچه قرآن از نظر بلاغت و فصاحت در حد اعجاز است اما تفسیر آن نیاز به آگاهی عمیق و همه جانبه دارد. به عنوان مثال در آیه شش سوره لقمان بیان شده که " برخی مردم خریدار سخنان بیهوده و سرگرم کننده اند تا بی هیچ عملی دیگران را از راه خدا گمراه کنند" یا در آیه ۳۰ سوره حج گفته :" از قول زور دوری کنید" که برخی مفسران این را به موسیقی ربط داده اند. جالب اینکه از قول پیامبر احادیثی هم در مخالفت و هم در موافقت با موسیقی مطرح شده است که احتمالا بنا به شرایط خاص بوده یا مورد تحریف قرار گرفته است.
ولی آنچه از کتب تاریخی برمی آید ، در جشن های خانوادگی و قومی زنان نوازنده ی عرب ( مُغَنیّه ) با آلات موسیقی خود شرکت می کردند. چنانکه آیین نکاح حضرت محمد با خدیجه ، با شادی و سرور طی مراسمی جشن گرفته شد.
در جریان جنگ احد ( ۶۲۵ م) زنان به سردستگی هند بنت عتبه ، با خواندن آوازهای جنگی و ندبه و نواختن دف ، از رنج و مشقت سفر کاروان قریش می کاستند.
کتاب " الاغانی " تالیف ابوالفرج اصفهانی و کتاب " تاریخ موسیقی خاور زمین" نوشته ی هنری جرج فارمر محقق انگلیسی عمده ترین منابعی هستند که مورداستفاده قرار می گیرند.
محمدحسین مشایخ فریدنی که برگزیده ی الاغانی را در دو جلد به فارسی ترجمه و تنظیم کرده است در مقدمه ی کتاب می گوید: شرح احوال و آثار حدود نود خواننده و نوازنده و آهنگساز در الاغانی مسطور است که بیش از دو ثلث آنان ایرانی نژاد و از موالی بوده اند. و در این میان می توان به نام بانوان ایرانی تبار همچون جمیله ، عریب ، بذل ، حبابه ، سلامه و عاتکه بنت شهده اشاره کرد.
در موسیقی سرزمین عربستان بسیاری از اهل موسیقی از کنیزان یا غلامان یا از موالی بوده اند( موالی طبقه و گروهی در جامعه اسلامی آن روزگار بودند که نژاد و تباری غیر عرب داشتند و میهن آنان تحت سلطه ی عرب درآمده بود ) و عمدتاً برای فرد خاصی از طبقات بالای جامعه می خوانده یا می نواخته اند. به این دلیل برخی کنیزان را خریده و بعد از تعلیم موسیقی به آنان ، آنها را با قیمتی بالاتر می فروختند و این یک شغل آبرومندانه محسوب می شده است!
به هر تقدیر زنان بزرگی بوده اند که از اهل موسیقی حمایت کرده و برای آموزش آنها تلاش می کردند.
یکی عایشه همسر پیامبر ملقب به ام المؤمنين و دیگری حضرت سُکَینه دختر امام حسین که بانویی نیکوکار ، موسیقی شناس ، هنرپرور و پرهیزگار بوده و خانه ی او همیشه محل گردآمدن ادبا ، شعرا و موسیقیدانان بوده است. در تاریخ نقل شده که برای ادای احترام به حنین ، شاعر و موسیقیدان و خواننده ی بزرگ عرب مراسمی در منزل حضرت سکینه برگزار شد. ازدحام مردم به حدی شد که بیش از اندازه بر بام خانه تجمع کردند و از سنگینی جمعیت ، رواق بر سر مردم فرود آمد و حنین در این آوار درگذشت.
از دیگر زنان حامی موسیقی در صدر اسلام می توان به عایشه بنت سعد و عایشه بنت طلحه اشاره کرد. فارمر می نویسد : در ضیافتی که از طرف عایشه بنت طلحه برپاشده بود با دختران خواننده با همان آداب و احترامی رفتار می شد که تنها در شأن زنان اشراف قریش معمول می داشتند.
