روایت اولین شب از جشنواره موسیقی فجر؛

درخشش گل نیلوفر آبی، جای خالی نمادهای فجر، یک سالن خلوت و مهدی جهانی

اولین شب از سی و سومین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر، چهارشنبه ۲۰ دی ماه، با اجراهایی از ژانرهای موسیقی پاپ، معاصر، کلاسیک، نواحی، جز و ارسترال ایرانی در شش سالن شهر تهران به پایان رسید.

به گزارش خبرنگار ایلنا، بدون تردید پدیده شب اول این دوره از جشنواره موسیقی فجر؛ اعضای جوان «ارکستر نیلپر» بودند که برنامه‌ای از موسیقی معاصر را روی صحنه بردند. می‌گویند نیلپر در زبان ایران باستان به معنای گل نیلوفر آبی است و نماد صلح و دوستی ایرانیان نزد سایر کشورهای جهان محسوب می‌شده است.

ارکستر جوان نیلپر که از نوازندگان سازهای آرشه‌ای مانند موسیقی کلاسیک مانند ویلن، ویلن آلتو، ویلنسل و کنترباس تشکیل شده، ساعت ۳۰: ۱۸ در سالن رودکی روی صحنه رفت و در بخش اول اجرایش قطعات «سمفونی برای سیم آزاد» از لوئیس اندریسن، «نیایش و کیهان» از ارنستو فرری و «حقه‌های لرزان» از جان آدامز را که همگی در حوزه موسیقی معاصر قرار می گرفتند، برای مخاطبانشان به اجرا درآوردند. اجرایی که مورد تحسین کارشناسان و موزیسین‌های حاضر در سالن قرار گرفت.

این ارکستر خصوصی در بخش دوم کنسرت خود همچون بخش اول برنامه‌اش به خوبی از عهده اجرای رپرتوار مشخص شده برآمدند تا نشان دهند استعدادهای خوبی در میان نسل جوان این حوزه وجود دارند که اکنون پا به میدان گذاشته‌اند.

نکته قابل تامل درمورد این اجرا به تعداد صندلی‌های خالی سالن رودکی بازمی‌گشت به طوری‌که نزدیک به نیمی از صندلی‌های سالن خالی از مخاطب بود. 

همزمان با اجرای ارکستر نیلپر، ارکستر چکاوک به سرپرستی رضا شایسته نیز از ساعت ۳۰: ۱۸ در تالار وحدت اجرای خود را آغاز کرد. در این اجرا نیز درصد قابل توجهی از صندلی‌های سالن خالی بودند.

ارکستر چکاوک که ارکستر موسیقی ایرانی محسوب می‌شود، در تالار وحدت برنامه‌اش را روی صحنه برد. این اجرا مهمانان ویژه‌ای هم داشت. سیدمحمد مجتبی حسینی (معاون امور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی) و فرزاد طالبی (مدیرکل دفتر موسیقی) از نزدیک شاهد اجرای این ارکستر بودند.

تالار وحدت پس از برنامه ارکستر چکاوک، میزبان گروه «نوبانگ مهر» به سرپرستی و آهنگسازی محسن حسینی و به خوانندگی عبدالحسین مختاباد بود که از ساعت ۳۰: ۲۱ در تالار وحدت به اجرای برنامه ‌پرداختند. همزمان با این اجرا گروه «کر فلوت تهران» به سرپرستی فیروزه نوایی در تالار رودکی، رپرتواری از موسیقی کلاسیک را با آثاری از موتسارت، ویوالدی، برامس، ادوارد گریک، چایکوفسکی، بورن، دی وراک و حشمت سنجری به اجرا درآورد.

فیروزه نوایی و همسرش (سعید تقدسی) که در این اجرا رهبری گروه را برعهده داشت، تلاش‌های بسیاری را برای راه‌اندازی «کر فلوت تهران» انجام داده‌اند تا باتوجه به ضعف عمده‌ای که ارکسترهای ایرانی در بخش سازهای بادی داشته‌اند، نسل جوان و توانمندی در این حوزه تربیت شوند. اجرای شب گذشته «کر فلوت تهران» نشان داد تلاش‌های این دو موزیسین نتیجه‌بخش بوده و اتفات جاب توجهی را در آینده‌ای نه چندان دور در زمینه نوازندگی سازهای بادی در کشورمان شاهد خواهیم بود.

 اولین شب از جشنواره موسیقی فجر درحالی سپری شد که مجموعه بنیاد رودکی و ویژه تالار وحدت از نمادها و تبلیغات فیزیکی سی و سومین دوره جشنواره موسیقی فجر هنوز خالی بود. تالار وحدت همواره محوری‌ترین سالن در تمام ادوار جشنواره موسیقی فجر محسوب می‌شود و معمولا مسئولان و شخصیت‌ها و چهره‌های دولتی و غیردولتی در همین سالن بخش‌هایی از برنامه‌های جشنواره موسیقی فجر را می‌بینند؛ در واقع تالار وحدت نقش همان «کاخ جشنواره» را در جشنواره‌های سینمایی دارد به همین دلیل خالی بودن این مجموعه از تبیغات فیزیکی جشنواره جای سوال داشت. می‌توان گفت تنها المان مرتبط با جشنواره همان دکورهای روی سن محسوب می‌شد.

سالن خلیج فارس فرهنگسرای نیاوران نیز شب گذشته میزبان دو اجرا بود که طی آن گروه «جز و شهر» به سرپرستی «میشاییل کار» از اتریش از ساعت ۳۰: ۱۸ و «تریو وایلد استرینگز» با همراهی مهیار طریحی از ساعت ۳۰: ۲۱ به اجرای برنامه خواهند پرداختند.

در بخش پاپ سی و سومین جشنواره موسیقی فجر نیز علی زندوکیلی از ساعت۳۰: ۲۱ در برج میلاد و مهدی جهانی از ساعت ۲۲ در سالن ایرانیان (واقع در ابتدای اتوبان کرج، ورودی غربی ورزشگاه آزادی، بعد از هتل المپیک) روی صحنه رفتند.

برج آزادی نیز شب گذشته میزبان دو گروه از مازندران و کردستان بود که طی آن گروه «نیما» به سرپرستی فضل‌الله دهقان از مازندران از ساعت ۳۰: ۱۸ و گروه «ژی» به سرپرستی شاهین شهبازپور از کردستان از ساعت ۳۰: ۲۱ به اجرا پرداختند.

عاشیق احد ملکی در گفت‌وگو با ایلنا:

تنها تلویزیون کردستان حاضر به پخش ساز ما شد/به‌جای ساز مرغابی نشان می‌دهند

بارها پرسیده‌ام وقتی اجرایم در تلویزیون پخش می‌شود چرا به‌جای نمایش ساز ما که نماد فرهنگی است، تصویر مرغابی نشان می‌دهند؟ با رویه‌ای که در پیش گرفته شده از نسل آینده چه انتظاری داریم؟ صداوسیما مسئول بیگانگی نسل جدید با فرهنگ موسیقی کشور است.

عاشیق احد ملکی علیشاه (خواننده، نوازنده قپوز و سرپرست گروه عاشیلار) در گفتگو با خبرنگار ایلنا گفت: آنچه ما در گروه عاشیلار اجرا می‌کنیم مربوط به موسیقی فولکلور آذربایجان است. اعضای این گروه در اجراهای خود از سازهایی مانند قوپوز، بالابان، سورنا، قاوال، ناقاره، گوشاناقاره و برخی سازهای دیگر مانند دهل استفاده می‌کنند.

این پژوهشگر موسیقی آذربایجان درباره واژه «عاشیق» در فرهنگ موسیقی آذری زبان‌ها گفت: روایت تاریخی در مورد واژه «عاشیق» به این صورت است که اسم اصلی «عاشیق» یا همین نوازنده قوپوز در گذشته «اوزان» بوده است. تا سلسله صفویه به این صورت بوده و از آنجا که صفویان بسیار به عاشیق‌ها بها می‌دادند؛ رفته رفته «اوزان»ها به «عاشیق» تغییر نام می‌دهند بعدها نیز نام ساز قوپوز به «عاشیق سازی» تغییر می‌کند. شما اگر در تبریز یا اردبیل یا ارومیه و هر جای دیگری که آذری زبان باشند، بگویید ساز می‌خواهم برای شما همین ساز قوپوز را می‌آورند.

وی همچنین عنوان کرد: برخی می‌گویند اگر «عاشیق» را با «آ» بنویسید از «آشماخ» به معنای "بازگو رن" می‌آید. در واقع می‌گویند این «عاشیق» یا «آشیق» یک داستان یا حقیقتی را برای مردم بازگو می‌کند ولی پروفسور طهماسب که یکی از محققان شناخته شده در این حوزه است، می‌گوید «عاشیق» از همان عشق عربی می‌آید.

عاشیق احد ملکی علیشاه ضمن انتقاد از نوع نگاهی که به موسیقی نواحی به ویژه در صداوسیما وجود دارد، گفت: موسیقی کشورهای دیگر هر لحظه از ماهواره‌ها و شبکه‌های تلویزیونی آنها پخش می‌شود اما در ایران، موسیقی کشورمان که برآمده از فرهنگ خودمان است حتی در رسانه‌های ملی و ایرانی خودمان به ویژه در تلویزیون نمایش داده نمی‌شود. در صداوسیما ساز ما را نشان نمی‌دهند حتی در تبریز هم این اتفاق نمی‌افتد، تنها در تلویزیون کردستان بود که حدود یک ساعت اجرا داشتم و آنجا بدون محدودیت اجرا را به‌طور کامل با نشان دادن ساز پخش کردند.

وی با بیان این مطلب که "موسیقی فولکلور یا نواحی مانند گنج است"، افزود: امروزه وقتی یک استاد در این حوزه سرش را زمین می‌گذارد و از دنیا می‌رود، این گنج را هم با خودش می‌برد و هیچ بازمانده‌ای به جا نمی‌گذارد. دلیلش هم این است که آنقدر به این عرصه بی‌مهری و بی‌توجهی صورت گرفته که این گنج هرگز فرصت پیدا نکرده به نسل‌های بعدی منتقل شود. حال آنکه داستان‌ها و آهنگ‌های محلی ما تنها به‌صورت سینه به سینه منتقل می‌شوند و این گنجینه باید با سرمایه‌گذاری دولت گردآوری و حفظ شود. اما الان وضع به گونه‌ای است که موسیقی‌هایی از فرهنگ‌های غیر ایرانی در کشور رشد کرده و موسیقی خودمان فراموش شده است. یعنی موسیقی ما اصلا در دسترس فرزندانمان نیست.

عاشیق احد ملکی علیشاه با انتقاد از عملکرد تلویزیون‌های محلی و شبکه‌های استانی گفت: برای مثال در همین تلویزیون تبریز؛ چرا یکی از عاشیق‌ها روزی نیم ساعت اجازه ندارد یکی از داستان‌های این فرهنگ موسیقایی را برای مردم روایت کند تا مردم و به خصوص نسل جوان و نوجوان با فرهنگ خودشان آشنا شوند؟ چرا نباید مردم و دست‌کم شهروندان تبریز ساز فرهنگی خودشان را ببینند و با آن آشنا شوند؟ من بارها پرسیده‌ام که چرا وقتی اجرایم گهگاه از تلویزیون پخش می‌شود به‌جای نمایش ساز ما که نماد فرهنگ و گذشته تاریخی ما هست، تصویر مرغابی نشان می‌دهند؟ با رویه‌ای که در پیش گرفته شده از نسل آینده چه انتظاری داریم؟ وقتی در شهر خودم ساز قوپوز که به فرهنگ خودمان ارتباط دارد را از ساز سه تار تشخیص نمی‌دهند، تقصیر چنین غفلت فرهنگی به غیر از صداوسیما برعهده کیست؟ صداوسیما مسئول بیگانگی نسل جدید با فرهنگ موسیقی گذشته ایران است.

این پژوهشگر همچنین عنوان کرد: مشکل دیگری که ما به شدت با آن درگیر بوده‌ و هستیم؛  انتصاب افراد غیرمتخصص و ناآشنا به حوزه فرهنگ و هنر در سازمان‌ها و نهادهایی است که قرار است کار فرهنگی انجام بدهند و در این عرصه تصمیم‌گیری کنند.

ملکی گفت: "عاشیق تقی" اهل مرند بود که من در جوانی ایشان را در مجلسی در حال اجرا دیدم. ایشان وقتی داستان عاشیق عباس را روایت می‌کرد؛ اشک می‌ریخت. عاشیق تقی که فهمید من ساز می‌زنم، گفت یک ضبط صوت با چند نوار است بیاور که من این داستان را برای شما بگویم تا ضبط کنی و بعدها اجرا کنی. یک وقفه‌ای در این کار پیش آمد که مصادف با فوت کردن عاشیق تقی شد. او با اینکه بی‌سواد بود اما 88 داستان را به‌طور کامل می‌دانست که وقتی عاشیق فوت کرد، آن گنجینه را با خودش به زیر خاک برد. ما هرقدر کتاب بنویسیم آیا باز می‌توانیم آن 88 داستان عاشیق تقی را دوباره زنده کنیم؟!

عاشیق احد ملکی علیشاه درباره نحوه‌ی قرارداد جشنواره موسیقی فجر با گروه‌های محلی گفت: چند روز قبل جایی خواندم که گفته‌اند این جشنواره حدود یک میلیارد و هشتصد میلیون تومان بودجه برای برگزاری دارد. ما قراردادمان را براساس بلیت‌فروشی تعیین کرده‌ایم.

سرپرست گروه موسیقی «عاشیقلار» در ادامه افزود: من از مسئولان جشنواره موسیقی فجر بسیار تشکر می‌کنم که به فکر موسیقی نواحی نیز هستند و من همیشه قدردان این دوستان بوده و هستم؛ ولی همچنان معتقدم که باید از موسیقی نواحی حمایت جدی‌تری شود تا این اصالت‌ها رفته رفته از بین نرود و ما بتوانیم این داستان‌ها و مقام‌ها را به نسل‌های بعدی منتقل کنیم.

عاشیق احد ملکی علیشاه درباره قطعاتی که گروه «عاشیقلار» قرار است در سی و سومین جشنواره موسیقی فجر اجرا کند، گفت: از آنجا که موسیقی«عاشیق»ها موسیقی نقالی محسوب می شود و با موسیقی مقامی یا همان موقام تفاوت دارد، نوازنده دایره یا قاوال در گروه «عاشیق»ها همان کار موسیقی موقام را انجام می‌دهد و دستگاه‌ها و مقام‌ها را مانند سه گاه و ماهور و ترانه‌ها را اجرا می‌کند. «عاشیق»ها به سختی ترانه‌ها را می‌خوانند. ما در گروه «عاشیقلار» اجرایی تلفیقی از موسیقی عاشیقی و موسیقی موقامی را در جشنواره موسیقی فجر امسال روی صحنه می‌بریم.

این خواننده و نوازنده موسیقی عاشیقی در ادامه افزود: ما قطعه لشگری را که مخصوص منطقه هشترود و یک قطعه حماسی محسوب می‌شود را اجرا می‌کنیم. همچنین آهنگ‌های «آنا ماهنیسی»، «جنگی کور اغلو سی»، «اوردوبادی»، اووساری»، «سیزه سلام گتیر میشم» و بسیاری قطعات دیگر را اجرا خواهیم کرد.

وی در مورد اعضای گروه «عاشیقلار» نیز گفت: عاشیق ستار بابایی (نوازنده قوپوز و خواننده) عباس رسول‌زاده (خواننده و نوازنده دایره)، فرامرز گلزارفر نوازنده بالابان)، باقر حیدری (نوازنده بالابان)، فرید ارس گری و وحید ارس گری (گوشا ناقاره)، تاروردی حیدری (همخوان و نوازنده دایره) و خود من به عنوان نوازنده و خواننده آهنگ‌های فولکور عاشیقی گروه «عاشیقلار» را در سی و سومین جشنواره موسیقی فجر همراهی می‌کنیم.